Od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, obywatele polscy mogą swobodnie podróżować po jej terytorium, osiedlać się czy podejmować pracę. Prawu do swobodnego przemieszczania się towarzyszą dodatkowe gwarancje w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. W artykule znajdują się opisy świadczeń, do których mają prawo Polacy w Niemczech, jeżeli spełniają określone tamtejszym prawem wymogi. Świadczenia rodzinne Świadczenia rodzinne przysługują osobom na stałe mieszkającym w Niemczech. Do tej grupy świadczeń należą zasiłek na dzieci (Kindergeld) oraz dodatki wychowawcze (Elterngeld). Świadczenia przysługują na: dzieci własne; dzieci adoptowane; dzieci współmałżonka; wnuki oraz dzieci w rodzinie zastępczej - pod warunkiem wspólnego zamieszkania. Zasiłek na dzieci można otrzymać do czasu ukończenia przez dziecko 18 lat. Wyjątkami przedłużającym ten okres są następujące sytuacje: do ukończenia 21 roku życia, gdy dzieci nie podjęły pracy i zgłosiły się jako osoby poszukujące pracy w urzędzie ds. zatrudnienia w Niemczech lub w innym państwie EOG albo Szwajcarii; do 25 roku życia, jeżeli kształcą się w szkole, studiują, przechodzą szkolenie zawodowe, znajdują się okresie przejściowym, między dwoma cyklami kształcenia angażują się w wolontariat lub nie mogą rozpocząć albo kontynuować szkolenia zawodowego z uwagi na brak miejsc; gdy dzieci nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb z powodu niepełnosprawności fizycznej, intelektualnej lub psychicznej, która została stwierdzona przed ukończeniem 25 roku życia. Nie można otrzymać zasiłku na dziecko, na które inna osoba, będąca rodzicem (np. rodzice zastępczy) otrzymuje podobne świadczenie. Zasiłek na dzieci wypłacany jest jako kwota w wysokości 190 EUR na pierwsze i drugie dziecko, 196 EUR na trzecie dziecko oraz 221 EUR na czwarte i kolejne dziecko. Dodatek wychowawcze (Elterngeld) występuje obecnie w dwóch wersjach: podstawowej (Basiselterngeld) oraz jako dodatek wychowawczy plus (ElterngeldPlus). Dodatek wychowawczy wypłacany jest matce lub ojcu, jeśli rodzice zamieszkują razem z dzieckiem i sami je wychowują. Rodzic otrzymuje dodatek, jeśli nie pracuje lub wykonuje pracę w niepełnym wymiarze czasu - mniej niż 30 godzin tygodniowo. Może on być wypłacany do ukończenia przez dziecko 14 miesięcy. Podstawowy dodatek wychowawczy wynosi 2/3 zarobków netto. W przypadku dzieci urodzonych po 1 lipca 2015 roku możliwe jest otrzymanie dodatku wychowawczego plus. Jest to nowa forma świadczenia rodzinnego, z której mogą skorzystać osoby chcące wrócić szybciej do pracy. Rodzice mogą powrócić do pracy w wymiarze 25-30 godzin w tygodniu. Wówczas, zamiast pobierać standardowy dodatek wychowawczy, mogą otrzymywać dodatek plus. Jego wysokość nie może przekraczać połowy należnego dodatku w wersji podstawowej, jednak dodatek plus można pobierać przez dwukrotnie dłuższy okres czasu. Istnieje również możliwość otrzymywania dodatku przez kolejne cztery miesiące. W przypadku dzieci adoptowanych oraz dzieci zamieszkujących w danym gospodarstwie domowym w celu adopcji, 14-miesięczny okres rozpoczyna się wraz z przeprowadzką dziecka do danej rodziny. Uprawnienie do pobierania świadczenia wygasa w wieku 8 lat. Ponadto istnieje prawo do dodatku z tytułu nieotrzymywania alimentów, gdy dziecko poniżej 12 lat żyje z jednym z rodziców. Wysokość świadczenia wynosi 145 lub 194 euro w zależności od wieku dziecka. Świadczenia rodzinne są przyznawane na pisemny wniosek zainteresowanych. Formularz wniosku otrzymać można w agencji zatrudnienia (kasie świadczeń rodzinnych). Więcej informacji znaleźć można pod adresem Odpowiednie fundusz świadczeń rodzinnych znaleźć można pod adresem: Informacje o urzędzie właściwym do zajęcia się konkretnym przypadkiem dodatku wychowawczego oraz formularze wniosków znaleźć można pod adresem: Instytucja odpowiedzialna: Bundesagentur für Arbeit [Federalna agencja zatrudnienia] Świadczenia pieniężne z tytułu choroby W razie choroby pracownika, powodującej jego niezdolność do pracy, pracodawca kontynuuje wypłacanie wynagrodzenia przez maksymalnie 6 tygodni. Uprawnienie to istnieje wyłącznie, jeśli stosunek pracy trwał cztery tygodnie bez przerwy. Jeżeli po 6 tygodniowym okresie pracownik jest nadal niezdolny do pracy, przysługuje mu prawo do zasiłku chorobowego (Krankengeld) płaconego przez kasę chorych. Wysokość zasiłku wynosi od 70 do 90% dochodów. Zasiłek chorobowy wypłacany jest aż do końca okresu niezdolności do pracy potwierdzonej świadectwem lekarskim. Zasiłek nie może być jednak wypłacany z powodu tej samej choroby przez dłużej niż 78 tygodni w okresie trzech lat. Pod koniec tego trzyletniego okresu wypłata zasiłku chorobowego może zostać przedłużona na kolejne trzy lata pod pewnymi warunkami. Należy poddawać się w wyznaczonym czasie wszystkim badaniom lekarskim, na jakie pracownik zostanie wezwany. W czasie trwania niezdolności do pracy można opuszczać Niemcy tylko za zgodą właściwej kasy chorych. Nierealizowanie powyższych wymagań może spowodować utratę zasiłku. Świadczenie pieniężne z tytułu choroby dziecka Objęty ustawowym ubezpieczeniem zdrowotnym rodzic chorego dziecka (do 12 roku życia), które wymaga opieki, ma prawo do świadczeń z tytułu choroby. Maksymalny czas pobierania świadczenia wynosi w każdym roku kalendarzowym 10 dni roboczych na jedno dziecko, jednak nie więcej 25 dni na wszystkie dzieci. Warunkiem jest, że w gospodarstwie domowym nie ma innej osoby, która mogłaby zapewnić dziecku opiekę. Aby otrzymać świadczenie, należy złożyć odpowiedni formularz w swojej kasie chorych. Instytucja odpowiedzialna: GKV Spitzenverband, Abteilung Deutsche Verbindungsstelle Krankenversicherung – Ausland (DVKA) [Niemiecki organ łącznikowy dla ubezpieczeń zdrowotnych za granicą] Inwalidztwo Warunki otrzymania renty: dowód, że pracownik płacił składki ubezpieczeniowe przez co najmniej 60 miesięcy; opłacanie składek przez trzy z pięciu lat poprzedzających początek niezdolności do zarobkowania. Okres pięcioletni może być wydłużony, na przykład o okresy niezdolności do pracy, bezrobocia, nauki szkolnej oraz wychowywania dzieci. Jeśli osoba ubezpieczona stanie się niezdolna do zarobkowania w okresie krótszym niż sześć lat po zakończeniu kształcenia lub szkolenia, wówczas powyższe warunki mogą być złagodzone. Renta z tytułu całkowitej niezdolności do zarobkowania (Erwerbsminderung) Renta jest przyznawana, gdy ubezpieczony, na skutek zmniejszenia zdolności do pracy z powodów zdrowotnych, nie jest w stanie wykonywać działalności w zwykłych warunkach rynku pracy przez co najmniej trzy godziny dziennie. Zobacz serwis: Kadry i płace Renta z tytułu częściowej niezdolności do zarobkowania (teilweise Erwerbsminderung) Renta jest przyznawana, gdy ubezpieczony, na skutek zmniejszenia zdolności do pracy z powodów zdrowotnych, nie jest w stanie wykonywać pracy w swoim obecnym zawodzie lub innych, które mógłby racjonalnie wykonywać, przez co najmniej sześć godzin dziennie. Mogą o nią wystąpić osoby urodzone przed 2 stycznia 1961 r. Specjalne regulacje odnoszą się do górników. Wysokość świadczenia zależy od wysokości składek na zabezpieczenie społeczne zgromadzonych w czasie całej kariery zawodowej. Poza okresami składkowymi okresy zwolnione z opłacania składek lub okresy, w których opłacano zmniejszone składki, mogą wpłynąć na podwyższenie świadczenia. Jeżeli możliwe jest utrzymanie lub przywrócenie zdolności do pracy, pierwszeństwo wobec renty ma rehabilitacja. Instytucja ubezpieczenia emerytalnego przyznaje ubezpieczonemu w pierwszym rzędzie środki konieczne do takiej rehabilitacji medycznej, pokrywając szeroki zakres kosztów, także poniesionych przez osobę rehabilitowaną (np. leki, podróże, zabiegi medyczne itp.). Aby otrzymać świadczenie, należy złożyć wniosek we właściwej instytucji ubezpieczeń społecznych. Instytucja odpowiedzialna: Deutsche Verbindungsstelle Unfallversicherung – Ausland [Centralna federacja towarzystw ubezpieczeń od odpowiedzialności pracodawców przemysłowych] Wypadki przy pracy i choroby zawodowe Wypadkami przy pracy są wypadki, które zdarzyły się w czasie wykonywania działań objętych ochroną ubezpieczeniową; wypadki w trakcie dojazdu do pracy. Choroby zawodowe to takie, na które ubezpieczony zapada z powodu lub w trakcie wykonywania działań objętych ubezpieczeniem. Istnieje lista 77 uznanych chorób zawodowych. Możliwe jest również udowodnienie, że choroba nieznajdująca się na liście ma charakter choroby zawodowej. Konieczne jest istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy pracą a wypadkiem/chorobą oraz między wypadkiem/chorobą a uszczerbkiem na zdrowiu. W związku z wypadkiem lub chorobą można otrzymać szeroki zakres pomocy - w powrocie do pracy, przekwalifikowaniu się, doskonaleniu zawodowym itp.; - w powrocie do życia społecznego; - w rehabilitacji; - leczenie i opiekę medyczną. Zasiłek z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Uprawnienie do pobierania świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utrzymuje się przez cały czas niezdolności do pracy. Wysokość świadczenia odpowiada 80% wynagrodzenia przed okresu niezdolności do pracy. Kwota zasiłku nie może przekraczać ostatniego wynagrodzenia netto. Zasiłek jest przyznawany przez maksymalnie 78 tygodni od momentu, gdy minie uprawnienie do pobierania wynagrodzenia. Wypłata zasiłku kończy się w momencie ustania leczenia szpitalnego lub z chwilą przyznania renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Renta z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Występuje, jeśli zdolność zarobkowania zmniejsza się co najmniej o 20%. Okres jej otrzymywania to 26 tygodni od zdarzenia będącego przyczyną. Wysokość zależy od stopnia ograniczenia zdolności do pracy, a także od rocznych dochodów z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych przed wypadkiem. Maksymalna wysokość renty to 2/3 wynagrodzenia. Renty z tytułu zgonu Jeśli zgon współmałżonka został spowodowany wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, pozostały przy życiu współmałżonek otrzymuje rentę z tytułu zgonu. Renta wynosi 40% rocznych zarobków osoby zmarłej, jeżeli żyjący współmałżonek spełnia następujące warunki: ma co najmniej 47 lat; jest niezdolny do wykonywania pracy lub jest osobą niepełnosprawną; wychowuje dziecko posiadające prawo do renty sierocej. Osoby młodsze i niewychowujące dzieci mają prawo do otrzymywania, przez dwa lata, renty wynoszącej 30% rocznych zarobków osoby zmarłej. Następnie renta może zostać przedłużona, jeśli: zgon nastąpił przed 1 stycznia 2002 r.; co najmniej jeden z małżonków urodził się przed 2 stycznia 1962 r. oraz małżonkowie pobrali się przed 1 stycznia 2002 r. Dzieci poniżej 18 lat otrzymują rentę sierocą (Waisenrente). Osoba, która straciła jedno z rodziców, otrzymuje 20% rocznych zarobków osoby ubezpieczonej. W przypadku utraty obojga rodziców jest to 30%. Jeśli dziecko się kształci, renta jest wypłacana do ukończenia przez nie 27 lat. W pewnych przypadkach, renta może zostać zastąpiona wypłatą odszkodowania jednorazowego (Abfindung). W przypadku zgonu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, ubezpieczenie pokrywa także koszty pogrzebu. Instytucja ubezpieczeń wypadkowych oficjalnie określa, czy wypadek kwalifikuje się jako objęty ubezpieczeniem oraz wskazuje prawo do świadczeń. Nie ma konieczności samodzielnego składania wniosku. Pracodawca musi zgłosić każdy wypadek instytucji ubezpieczenia wypadkowego. Osoba poszkodowana w wypadku powinna zgłosić się do specjalnego lekarza orzecznika (Durchgangsarzt). Lekarz podejmuje decyzję co do dalszego leczenia we współpracy z właściwą instytucją ubezpieczeniową. Dalsze informacje można uzyskać na stronie Świadczenia minimalne z pomocy społecznej Prawo niemieckie przewiduje szeroki zakres świadczń w tym zakresie. Mogą je otrzymać osoby w wieku poniżej 65 lat, które nie są w stanie zapewnić sobie środków do życia i które są czasowo niezdolne do pracy. Otrzymują wówczas pomoc na przeżycie (Hilfe zum Lebensunterhalt). Osoby, które cierpią na trwałą niezdolność do pracy z powodów medycznych, oraz określone osoby powyżej 65 lat, mogą ubiegać o dodatek do emerytury oraz dodatek z tytułu częściowej niezdolności do zarobkowania (Grundsicherung im Alter und bei Erwerbsminderung). Osoby bezrobotne, które są zdolne do pracy, ale nie posiadają zasobów finansowych mogą ubiegać się o podstawowe świadczenie dla osób poszukujących pracy. Każdy członek kwalifikującego się do świadczeń gospodarstwa domowego może wnioskować o pomoc społeczną na swoje potrzeby. Kwota całkowita wzrasta wraz z wielkością rodziny. Zgodnie z ustawodawstwem właściwych landów, osoby dotknięte częściową lub całkowitą utratą wzroku pod pewnymi warunkami mogą korzystać z zasiłku z tytułu utraty wzroku i zasiłku opiekuńczego. W niektórych landach osoby dotknięte głuchotą oraz osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności mogą również ubiegać się o tego typu pomoc. Prawo do tych świadczeń jest uzależnione od zamieszkania lub od stałego pobytu w danym landzie. Podstawowa wysokość świadczenia dla całego kraju (w niektórych landach może być inna): głowa gospodarstwa domowego oraz osoby mieszkającej samotnie: 404 EUR; współmałżonkowie lub partnerzy zamieszkujący razem: 364 EUR; dla dzieci do 6 roku życia: 237 EUR; dla dzieci od 7 do 14 roku życia: 270 EUR; dla młodzieży w wieku 15-17 lat: 306 EUR; dla młodzieży powyżej 18 roku życia: 324 EUR. Stawki standardowe mogą zostać uzupełnione o: dodatki na potrzeby specjalne konkretnych grup (np. dzieci, samotnych rodziców, kobiet w ciąży, osób wymagających specjalnej diety ze względu na szczególne choroby itp.); świadczenia jednorazowe; pakiety edukacyjny dla dzieci i młodzieży. Instytucja odpowiedzialna za pomoc społeczną podejmuje decyzję w sprawie wniosku o przyznanie świadczenia. Posiada także służby zewnętrze badające warunki życia i pracy. Źródła oraz dalsze informacje można uzyskać w raportach Komisji Europejskiej: Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego, 2012 Your social security rights in Germany, 2016